مرکز بهداشت شهرستان جوانرود

واحد پیشگیری و مبارزه با بیماریها

بمناسبت هفته سرطان(8 الی 15 بهمن ماه 91)

«پیشگیری وتشخیص زودرس ؛کلید مبارزه با سرطان»

 

یک سوم سرطانها قابل پیشگیری هستند.

پس بیایید:

با تغذیه مناسب و ورزش مداوم و محیط زیست پاک از سرطان پیشگیری کنیم.

از مصرف دخانیات و مشروبات الکلی برای پیشگیری از سرطان بپرهیزیم.

از بیماران مبتلا به سرطان حمایت کنیم.

 

 

 

 

 

سرطان و راههای پیشگیری از آن

        در هر عصری از تاریخ ، بشر گرفتار ترس از یک بیماری بوده است . در عهد باستان انسان از بیماری سل سپس از سرطان و اینک از بیماری نوظهوری مانند ایدز رنج می برد .

        اما بی شک سرطان از نگران کننده ترین این بیماریهاست و کشف راههای پیشگیری از آن هدف اصلی پژوهشگران می باشد.

اپیدمیولوژی سرطان

        ازجمله شایعترین بیماری غیرواگیر

        دردنیا سالانه بیش از 10 میلیون مورد جدید و بیش از 6 میلیون مرگ که این میزان در ایران 70 هزار مورد جدید و 30 هزار مرگ در سال

        تحمیل بار اقتصادی و مالی به جامعه و ضعف وناتوانی جسمی و روحی و روانی

        سومین علت مرگ ومیر در ایران

        اپیدمی قرن و روند رو به رشد مبتلایان

سرطان چیست؟

        در برخی از شرایط به عللی یک سلول تغییر شکل پیدا کرده و تبدیل به یک سلول سرطانی می شود.

        سلول سرطانی شباهت زیادی به سلولهای طبیعی بدن ندارد و برای هدف خاصی ، یا وظیفه بخصوصی تقسیم بندی نمی شود. تقسیم بندی بی هدف و سریع سلولهای سرطانی در هر نقطه از بدن که باشد به تدریج توده یا توموری تشکیل می دهد. این توده با ترشح موادی به داخل بدن و یا فشار به اعضاء مجاور موجب اختلالات عظیمی در بدن می گردد.

        سلولهای سرطانی بعد از یک دوره مشخص از بین نمی روند و بدون هدف خاصی رشد می کنند. به مجموعه این توده سلولی و علائم و عوارض آنها بیماری سرطان گفته می شود.

تومورها:

        - تومور خوش خیم:

    2-تومور  بدخیم:

انواع سرطانها:

        معده ، پوست ، استخوان ، خون ، ریه ، کیسه صفرا ، چشم و .....

شایعترین سرطان در زنان:

        پستان

        پوست

        روده بزرگ

        معده ومری

        رحم

شایعترین سرطان در مردان:

        پوست

        معده

        مثانه وپروستات

        مری

ریه

سرطانهای شایع در ایران :

        سرطان پوست

        سرطان مری

        سرطان معده

        سرطان پستان

        سرطان غدد لنفاوی

        سرطان مثانه

        سرطان دهانه رحم

        سرطان ریه

        سرطان خون

         سرطان تیروئید

علل ایجاد سرطان:

        تماس با عوامل سرطانزا به « مدت کافی » و « مقدار کافی » « ممکن است » باعث ایجاد سرطان شود.

عوامل سرطانزا:

        انواع دخانیات : سیگار ، چپق ، قلیان ، پیپ و جویدن ترکیبات حاوی برگ تنباکو از مهمترین سرطانزاهای ایران هستند که می توانند در بیشتر اعضاء بدن تولید سرطان کنند. ( لب ، حنجره ، ریه ، مری ، مثانه ، رکتوم ، ..... )

        اشعه آفتاب : اشعه ماوراء بنفش نور آفتاب در پوست خاصیت سرطانزائی شدید دارد. انواع دیگر اشعه مانند اشعه ایکس که در رادیوگرافی مورد استفاده قرار می گیرد و یا انواعی از اشعه که بدنبال انفجارات اتمی در محیط منتشر می گردد ، از جمله سرطانزاهای بسیار شدید می باشند.

        الکل : ماده شیمیائی الکل اتیلیک موجود در نوشابه های الکلی از جمله شراب ، آبجو ، عرق و غیره در ایجاد بسیاری از سرطانها مؤثر است.(دهان حلق حنجره)

        ویروسها : نقش ویروسها در بسیاری از سرطانها مانند سرطان دهانه رحم و انواعی از سرطانهای خون و لنف مشخص شده است. مثلا ویروس هپاتیت ب در ایجاد دیررس سرطان کبد مؤثر است .

        رژیم غذایی: مصرف برخی از انواع غذاها در ایجاد یا جلوگیری از پیدایش بعضی از سرطانها تاثیر دارد.

   مانند نوشیدن نوشابه های بسیار داغ ( چای ، قهوه و ...) خوردن غذاهای داغ ،فقر غذائی و کمبود ویتامین آ ، استفاده ناکافی از میوه جات و سبزیجات تازه ، مصرف ماهی خشک و نمک زده ، ترشیجات ، شوریجات ، مصرف زیاد چربیهای حیوانی و مواد سرخ کرده ، در ایجاد برخی سرطانها نقش دارند

        رژیم غذایی: مصرف برخی از انواع غذاها در ایجاد یا جلوگیری از پیدایش بعضی از سرطانها تاثیر دارد.

   مانند نوشیدن نوشابه های بسیار داغ ( چای ، قهوه و ...) خوردن غذاهای داغ ،فقر غذائی و کمبود ویتامین آ ، استفاده ناکافی از میوه جات و سبزیجات تازه ، مصرف ماهی خشک و نمک زده ، ترشیجات ، شوریجات ، مصرف زیاد چربیهای حیوانی و مواد سرخ کرده ، در ایجاد برخی سرطانها نقش دارند

        تریاک : بویژه سوخته آن یک سرطانزای بسیار قوی در ایران است که در ایجا د سرطانهای مثانه ، حنجره ، ریه و... نقش دارد.

        بعضی از کرمها : بعضی از کرمها که در داخل بدن مستقر می شوند و یا در مجاری صفراوی رشد می کنند .

        مسائل مربوط به ازدواج و بارداری : سن ازدواج ، سن باردار شدن ، تعداد زایمان ، شیر دادن و .... در ایجاد سرطان سینه و دهانه رحم مؤثر شناخته شده اند.

        سابقه فامیلی

        هورمونها

مواد شیمیائی و مشاغل : تماس با اغلب مواد شیمیائی مانند اغلب رنگها ، تنفس گرد و غبار برخی معادن و خوردن برخی مواد شیمیائی

نحوه ایجاد و انتشار سرطانها:

        برای ایجاد یک سرطان وجود عوامل و شرایط چارگانه زیر لازم است :

        عامل سرطانزا

        مدت لازم : زمان یا دوره ای که انسان باید با مواد سرطانزا تماس داشته باشد

        شدت لازم : مثلا تعداد سیگاری که روزانه مصرف می گردد و مقدار اشعه آفتابی که به پوست می تابد.

        زمینه شخصی: حساسیت افراد

علایم اولیه سرطانها:

علائم زیر هر چند در بیماریهای غیر سرطانی هم پیدا می شود ولی وجود و پیدایش آنها را باید شدیدا خطرناک تصور کرد:

        تغییرات طولانی در نظم و دفع مدفوع یا ادرار

        هر زخم سطحی که بعد از 10 روز بهبود نیابد.

        هرنوع خونریزی و هرنوع ترشح غیر طبیعی از سوراخهای طبیعی بدن

        پیدایش هر توده ای در بدن

        سوء هضم و اشکال در فرو بردن لقمه

        تغییرات واضح در شکل و رنگ خالی که قبلا وجود داشته

        سرفه های مکرر و مزاحم و کلفت شدن صدا.

کاهش وزن بدون توجیه

راههای پیشگیری:

نوع اول-نوع دوم –نوع سوم

        مبارزه با هر یک از عوامل چهارگانه بالا.

سرطانها بر اثر تماس انسان با عوامل سرطانزای محیطی ایجاد می گردند. بعضی از این عوامل و شرایط سرطانزا آنقدر در « روش زندگی » ما وارد شده اند که در حقیقت قسمتی از فرهنگ ، سنت ، و عادات ما را تشکیل می دهند مانند نحوه لباس پوشیدن ، نوع و نحوه غذاخوردن ، ختنه نکردن و ...

پیشگیری نوع اول:

        آموزش بهداشت وآموزش علایم هشدار دهنده سرطانها

        پرهیز از مصرف دخانیات و الکل

        پاک کردن محیط زندگی و محیط کار از عوامل خطر ساز

        عدم تماس با موادشیمیایی و سرطانزا

        رعایت بهداشت فردی وعمومی

        انجام آزمایشات دوره ای

        حفاظت از پوست در مقابل اشعه آفتاب

        واکسیناسیون

پیشگیری نوع دوم:

 

        غربالگری

        ثبت موارد سرطانی

درمان به مواقع

پیشگیری نوع سوم:

        باز توانی

        توانبخشی

عوامل مؤثر در بالا بردن سطح سلامتی عبارتند از :

        آموزش بهداشت

        تغذیه صحیح

        بهداشت روان

        مسکن و محیط کار عاری از مواد و عوامل سرطانزا

        انجام آزمایشات دوره ای به فواصل کافی

        واکسیناسیون ( هپاتیت ب )

        بهسازی محیط ( 80 تا 90 % علت سرطان را عوامل زیست محیطی می دانند)

        بهداشت فردی

        عدم تماس با مواد سرطانزا

 

عوامل پیشگیری کننده در سرطان :

        ویتامین آنتی اکسیدان :

 این ویتامینها شامل بتا کاروتن ، ویتامین E ، و ویتامین C موجود در سبزیجات و میوه جات

        چای :

 چای ماده ای است که 3/2 جمعیت کره زمین از آن استفاده می کنند که دارای ترکیباتی بنام پلی فنل می باشد. اثرات ضد سرطانی چای در ارتباط با تومورهای متاستاز دهنده به دستگاه گوارش ، غدد پستان ، کبد ، ریه ، پوست ، لوکمیا و ... شناخته شده است.

    مصرف 10 فنجان چای سبز در روز باعث تاخیر در ایجاد

    سرطان پوست می گردد .

        گوجه فرنگی : اثرات ضد سرطانی گوجه فرنگی در پیشگیری از سرطانهای دهان، دهانه رحم ، سینه ، ریه ، کولون ، پانکراس ، پروستات ، رکتوم و مری شناخته شده است.

        فیبرها : نقش سبوس گندم در پیشگیری از سرطانها سینه ، کولون شناخته شده است.

        لوبیای سویا و حبوبات : لوبیای سویا باعث کاهش کلسترول سرم خون و وزن می گردد و در افراد مبتلا به دیابت استفاده می شود. همچنین در سلامتی قلب و عروق تاثیر زیادی دارد .

سبزیجات و غلات و حبوبات در پیشگیری از بعضی سرطانها و بیماریهای کرونر قلب تاثیر بسزائی دارند.

        شیر :

توصیه های لازم جهت پیشگیری از سرطانها  :

        رژیم غذائی خود را بر اساس مواد گیاهی که حاوی مقدار زیادی از انواع سبزی ها ، میوه ها، حبوبات و مواد نشاسته ای تصفیه نشده است قرار دهید.

        از بروز چاقی پیشگیری کنید و از ازدیاد وزن به میزان بیش از Kg 5 بعد از سن بلوغ جلوگیری کنید. چاقی شانس سرطان رحم و سینه در زنان یائسه و سرطان کلیه و روده بزرگ را در هر دو جنس افزایش می دهد.

        فعالیت بدنی خود را زیاد کنید . اگر در شغل شما فعالیت بدنی کم است هر روز یک ساعت تند راه بروید و یک ساعت در هفته ورزش سنگین ( کوه پیمائی ، شنا، دو ، فوتبال ، بسکتبال) انجام دهید.

        در تمام طول سال روزانه 400 تا 800 گرم سبزی و میوه مصرف کنید. 

      رژیم غذائی حاوی مقدار زیاد سبزی و میوه از بروز سرطان در نواحی زیر بطور قطعی اثر پیشگیری کننده دارد: دهان و حلق ، مری ، ریه ، معده ( گیاهان خانواده سیر وپیاز ، هویج ، گوجه فرنگی ، مرکبات) روده بزرگ و راست روده ، و احتمالا حنجره ، لوزالمعده ، سینه، مثانه ، کبد ، تخمدان ، رحم ، دهانه رحم ، پروستات ، تیروئید و کلیه .

      نکته مهم در مصرف میوه و سبزی این است که در تمام طول سال مصرف شوند. اثر پیشگیری کننده آنها وابسته به وجود موادی است که به مدت کوتاه در بدن باقی می مانند و کم شدن فصلی مصرف سبزی ها و میوه ها اثر پیشگیری کننده نخواهد داشت .

       سبزیجات دارای برگ سبز ، گوجه فرنگی و مرکبات

      بیش از سایر مواد اثر پیشگیری کننده دارند.

        روزانه 600 تا 800 گرم غلات و حبوبات مصرف کنید

 ( بصورت تصفیه نشده ) و مصرف قند و شکر را محدود کنید.

   مصرف غلات همراه با سبوس شانس سرطان معده را کم می کند و رژیم غذائی یکنواخت و محدود به غلات تصفیه شده

 ( آرد و برنج سفید) بعلت کمبود مواد مغذی شانس سرطان مری و معده را افزایش می دهد.

        از مصرف نوشابه های الکلی خودداری کنید. مصرف الکل شانس بروز سرطانهای دهان ، حلق ، حنجره، مری ، کبد و لوزالمعده را بطور قطع افزایش می دهد.

        مصرف گوشت قرمز را به کمتر از 80 گرم در روز برسانید . مصرف گوشت مرغ و ماهی بر گوشت قرمز ارجحیت دارد. مصرف زیاد گوشت قرمز شانس ابتلاء به سرطانهای روده بزرگ و راست روده و احتمالا لوزالمعده ، سینه ، پروستات و کلیه را افزایش می دهد.

    گوشت قرمز یک منبع مهم چربیهای حیوانی است و این نوع چربیها شانس ابتلا به سرطانهای روده بزرگ ، راست روده ، سینه، رحم و پروستات را افزایش می دهد.

        مصرف چربی و روغن بخصوص چربیهای حیوانی را محدود کنید . رژیم غذائی پرچربی شانس ابتلا به سرطانهای ریه ، روده بزرگ ، راست روده ، سینه و پروستات را افزایش می دهد.

        مصرف نمک را به کمتر از 6 گرم در روز محدود کنید. از ادویه گیاهی برای طعم دادن به غذا استفاده کنید. رژیم غذائی پر نمک احتمال بروز سرطان حلق – بینی ( نازو فارنکس) را زیاد می کند . درمورد کودکان مصرف نمک کمتر از 3 گرم به ازای هر 1000 کیلوکالری توصیه می شود.

از مصرف غذاهای کپک زده خودداری کنید و مواد غذائی را طوری نگهداری کنید که با کپک آلوده نشوند. سمهای کپکی در بروز سرطان اولیه کبد نقش دارند

        مواد غذائی فاسد شدنی را اگر فورا مصرف نمی کنید باید به حالت یخ زده نگهداری کنید.

        مواد افزودنی مجاز و آلاینده های غذائی اگر در سطح مجاز و تحت کنترل دقیق باشند زیان آور نیستند. ولی مصرف آنها در غلضتهای بالا بخصوص در کشورهای در حال توصعه که کنترل دقیق در این موارد انجام نمی شود خطرناک است . بعضی از مواد آلاینده کشاورزی جزء مواد سرطانزا هستند.

        از مصرف گوشت هاهی و مرغ سوخته شده خودداری کنید و مصرف گوشت کباب شده بر روی شعله مستقیم آتش را محدود کنید.مصرف زیاد گوشت و ماهی کباب شده شانس ابتلا به سرطان معده و مصرف زیاد گوشت برشته و سرخ شده شانس ابتلا به سرطانهای روده بزرگ و راست روده را  افزایش می دهد. سوزاندن زغال و چوب باعث ایجاد مواد سرطانزا می شود. بهترین روش پخت مواد غذائی آب پز کردن ، بخار پز کردن یا استفاده از میکروویو می باشد.

 

        در صورت عدم رعایت نکات ذکر شده قبلی ، مصرف مکملهای غذائی بصورت ویتامین و غیره در پیشگیری از سرطان کمکی نمی کند.

از استعمال توتون وتنباکو چه بصورت جویدن یا دود کردن خودداری کنید. توتون و تنباکو علت عمده سرطان ریه است و یکی از مهمترین علتهای سایر سرطانهای قسمت فوقانی دستگاه تنفسی و گوارشی محسوب می شود. همچنین در بروز سرطانهای لوزالمعده ، دهانه رحم و مثانه هم نقش دارند

 

 

 

 

سرطانها وتغذیه:

نوع سرطان

عامل ایجاد

پیشگیری

دهان و حلق

مصرف الکل

مصرف انواع میوه و سبزی / خودداری از مصرف الکل/ خودداری از استعمال دخانیات ناس

بینی و حلق

مصرف مداوم ماهی نمک سود شده

خودداری از مصرف ماهی نمک سود شده

حنجره

مصرف الکل و دخانیات- کم بودن مصرف انواع سبزی و میوه تا 60%

رژیم غذائی سرشار از انواع میوه و سبزی / عدم مصرف الکل و دخانیات

مری

استعمال دخانیات و مصرف الکل- نوشیدن مایعات داغ

مصرف انواع سبزی و میوه / عدم استعمال دخانیات و الکل / عدم مصرف مایعات داغ

ریه

استعمال دخانیات تا 80 %

رژیم غذائی سرشار از انواع میوه و سبزی باعث پیشگیری تا 33% در افراد سیگاری ، قبلا سیگاری یا غیرسیگاری

معده *

عفونتها ، عدم مصرف سبزی و میوه ، استفاده از غذاهای فاسد ، مصرف غذاهائی که در شعله مستقیم آتش کباب یا سوخته شده اند ، دخانیات ، غذاهای سرخ شده ، ترشیجات و شوریجات

رعایت بهداشت / مصرف غذاهای سالم / رژیم غذائی سرشار از انواع میوه و سبزی/ رژیم غذائی مناسب / عدم استفاده از غذاهائی که با مواد شیمیائی از جمله نمک و ترشی نگهداری می شوند

لوزالمعده

استعمال دخانیات ، مصرف زیاد گوشت قرمز

ترک دخانیات / رژیم غذائی مناسب / رژیم غذائی سرشار از انواع میوه و سبزی

کیسه صفرا

سنگهای صفراوی ، چاقی

رعایت رژیم غذائی مناسب و پیشگیری از چاقی تا 50%

کبد

عفونت با ویروس هپاتیت B,  C مصرف الکل و خوردن غذای آلوده با سم کپکی آفلاتوکسین

خودداری از مصرف الکل / واکسیناسیون / رعایت بهداشت مواد غذائی

روده بزرگ و راست روده

علت اصلی نحوه تغذیه و عوامل مربوط به آن/ چاقی ، مصرف زیاد چربی ، قند وشکر ، گوشت کباب شده یا در روغن سرخ شده ، الکل

تغییر شیوه زندگی : تغذیه صحیح ، فعالیت منظم بدنی و عدم مصرف الکل تا 75%

سینه

عوامل هورمونی نقش اصلی را دارند که تحت تاثیر تغذیه بخصوص قبل از سن بلوغ هستند رشد سریع در سالهای اول عمر و بلوغ زودرس / چاقی/ الکل/ مصرف زیاد گوشت قرمز و چربی

رژیم غذائی سرشار از انواع میوه و سبزی/ خودداری از مصرف الکل / پیشگیری از چاقی / ورزش منظم تا 50% /

تخمدان

مصرف زیاد گوشت قرمز و چربی

رژیم غذائی سرشار از انواع میوه و سبزی

رحم

چاقی مهمترین علت / مصرف چربی

پیشگیری از چاقی تا 50 % - مصرف سبزی و میوه

پروستات

مصرف زیاد گوشت قرمز و چربیهای حیوانی ، چاقی،

رژیم غذائی سرشار از انواع میوه و سبزی تا 20% / داشتن فعالیت بدنی مناسب / کم کردن مصرف گوشت قرمز و چربیها

تیروئید

هم کمبود ید و هم مصرف بیش از حد آن

رژیم غذائی سرشار از سبزیها و کاهش مصرف گوشت قرمز

کلیه

استعمال دخانیات و چاقی

عدم استعمال دخانیات/مصرف رژیم غذائی سرشار از سبزیها کاهش مصرف گوشت قرمز و سایر غذاهای بافت حیوانی 

مثانه

استعمال دخانیات، تماس شغلی با مواد سرطانزا ، عفونت مثانه ، انگل شیستوزومیا

رعایت بهداشت و رژیم غذائی سرشار از سبزیها و میوه ها

پوست

اشعه آفتاب ، اشعه ایکس ، مواد شیمیائی مانند قیر و قطران، وجود محل زخم و سوختگی قبلی

پوشیدن لباسهای کامل در خارج از منزل بین ساعات 10 صبح تا 4 عصر/ استفاده از کرمهای ضد آفتاب / استفاده از کلاههای لبه بلند در حین کار در آفتاب / قرار گرفتن در سایه در مواقع غیرلزوم/

 

 

 

 

        روشهای درمان سرطان:

        شیمی درمانی

        پرتو درمانی

        جراحی وپیوند

        روان درمانی