واحد پیشگیری و مبارزه با بیماریهای مرکز بهداشت جوانرود

بمناسبت هفته سرطان(14 الی 21 بهمن ماه 89)

                                                   ( شعار سال 89 هفته سرطان : سرطان و دخانیات  )

 

یک سوم سرطانها قابل پیشگیری هستند.

پس بیایید:با تغذیه مناسب و ورزش مداوم و محیط زیست پاک از سرطان پیشگیری کنیم.

از مصرف دخانیات و مشروبات الکلی برای پیشگیری از سرطان بپرهیزیم.

از بیماران مبتلا به سرطان حمایت کنیم.

 

سرطان و راههای پیشگیری از آن

در هر عصری از تاریخ ، بشر گرفتار ترس از یک بیماری بوده است . در عهد باستان انسان از بیماری سل سپس از سرطان و اینک از بیماری نوظهوری مانند ایدز رنج می برد .

اما بی شک سرطان از نگران کننده ترین این بیماریهاست و کشف راههای پیشگیری از آن هدف اصلی پژوهشگران می باشد.

پیدمیولوژی سرطان

•          ازجمله شایعترین بیماری غیرواگیر

•          دردنیا سالانه بیش از 10 میلیون مورد جدید و بیش از 6 میلیون مرگ که این میزان در ایران 70 هزار مورد جدید و 30 هزار مرگ در سال

•          تحمیل بار اقتصادی و مالی به جامعه و ضعف وناتوانی جسمی و روحی و روانی

•          سومین علت مرگ ومیر در ایران

•          اپیدمی قرن و روند رو به رشد مبتلایان

سرطان چیست؟

در برخی از شرایط به عللی یک سلول تغییر شکل پیدا کرده و تبدیل به یک سلول سرطانی می شود.سلول سرطانی شباهت زیادی به سلولهای طبیعی بدن ندارد و برای هدف خاصی ، یا وظیفه بخصوصی تقسیم بندی نمی شود. تقسیم بندی بی هدف و سریع سلولهای سرطانی در هر نقطه از بدن که باشد به تدریج توده یا توموری تشکیل می دهد. این توده با ترشح موادی به داخل بدن و یا فشار به اعضاء مجاور موجب اختلالات عظیمی در بدن می گردد.

سلولهای سرطانی بعد از یک دوره مشخص از بین نمی روند و بدون هدف خاصی رشد می کنند. به مجموعه این توده سلولی و علائم و عوارض آنها بیماری سرطان گفته می شود.

تومورها:

- تومور خوش خیم:

 - تومور  بدخیم:

انواع سرطانها:

معده ، پوست ، استخوان ، خون ، ریه ، کیسه صفرا ، چشم و .....

شایعترین سرطان در زنان:

•          پستان  - پوست  -  روده بزرگ  -  معده ومری  - رحم

شایعترین سرطان در مردان:

پوست – معده -  مثانه وپروستات  - مری

ریه

سرطانهای شایع در ایران :

•          سرطان پوست

•          سرطان مری

•          سرطان معده

•          سرطان پستان

•          سرطان غدد لنفاوی

•          سرطان مثانه

•          سرطان دهانه رحم

•          سرطان ریه

•          سرطان خون

         سرطان تیروئید

علل ایجاد سرطان:

•          تماس با عوامل سرطانزا به « مدت کافی » و « مقدار کافی » « ممکن است » باعث ایجاد سرطان شود.

عوامل سرطانزا:

•          انواع دخانیات : سیگار ، چپق ، قلیان ، پیپ و جویدن ترکیبات حاوی برگ تنباکو از مهمترین سرطانزاهای ایران هستند که می توانند در بیشتر اعضاء بدن تولید سرطان کنند. ( لب ، حنجره ، ریه ، مری ، مثانه ، رکتوم ، ..... )

•          اشعه آفتاب : اشعه ماوراء بنفش نور آفتاب در پوست خاصیت سرطانزائی شدید دارد. انواع دیگر اشعه مانند اشعه ایکس که در رادیوگرافی مورد استفاده قرار می گیرد و یا انواعی از اشعه که بدنبال انفجارات اتمی در محیط منتشر می گردد ، از جمله سرطانزاهای بسیار شدید می باشند.

•          الکل :ماده شیمیائی الکل اتیلیک موجود در نوشابه های الکلی از جمله شراب ، آبجو ، عرق و غیره در ایجاد بسیاری از سرطانها مؤثر است.(دهان حلق حنجره)

•          ویروسها : نقش ویروسها در بسیاری از سرطانها مانند سرطان دهانه رحم و انواعی از سرطانهای خون و لنف مشخص شده است. مثلا ویروس هپاتیت ب در ایجاد دیررس سرطان کبد مؤثر است .

•          رژیم غذایی: مصرف برخی از انواع غذاها در ایجاد یا جلوگیری از پیدایش بعضی از سرطانها تاثیر دارد.

   مانند نوشیدن نوشابه های بسیار داغ ( چای ، قهوه و ...) خوردن غذاهای داغ ،فقر غذائی و کمبود ویتامین آ ، استفاده ناکافی از میوه جات و سبزیجات تازه ، مصرف ماهی خشک و نمک زده ، ترشیجات ، شوریجات ، مصرف زیاد چربیهای حیوانی و مواد سرخ کرده ، در ایجاد برخی سرطانها نقش دارند

•          رژیم غذایی: مصرف برخی از انواع غذاها در ایجاد یا جلوگیری از پیدایش بعضی از سرطانها تاثیر دارد.

   مانند نوشیدن نوشابه های بسیار داغ ( چای ، قهوه و ...) خوردن غذاهای داغ ،فقر غذائی و کمبود ویتامین آ ، استفاده ناکافی از میوه جات و سبزیجات تازه ، مصرف ماهی خشک و نمک زده ، ترشیجات ، شوریجات ، مصرف زیاد چربیهای حیوانی و مواد سرخ کرده ، در ایجاد برخی سرطانها نقش دارند

•          تریاک : بویژه سوخته آن یک سرطانزای بسیار قوی در ایران است که در ایجا د سرطانهای مثانه ، حنجره ، ریه و... نقش دارد.

•          بعضی از کرمها : بعضی از کرمها که در داخل بدن مستقر می شوند و یا در مجاری صفراوی رشد می کنند .

•          مسائل مربوط به ازدواج و بارداری:سن ازدواج ، سن باردار شدن ، تعداد زایمان ، شیر دادن و ....در ایجاد سرطان سینه و دهانه رحم مؤثر شناخته شده اند.

•         سابقه فامیلی

•         هورمونها

مواد شیمیائی و مشاغل : تماس با اغلب مواد شیمیائی مانند اغلب رنگها ، تنفس گرد و غبار برخی معادن و خوردن برخی مواد شیمیائی

نحوه ایجاد و انتشار سرطانها:

•          برای ایجاد یک سرطان وجود عوامل و شرایط چارگانه زیر لازم است :

•          عامل سرطانزا

•          مدت لازم : زمان یا دوره ای که انسان باید با مواد سرطانزا تماس داشته باشد

•          شدت لازم : مثلا تعداد سیگاری که روزانه مصرف می گردد و مقدار اشعه آفتابی که به پوست می تابد.

•          زمینه شخصی: حساسیت افراد

علایم اولیه سرطانها:

علائم زیر هر چند در بیماریهای غیر سرطانی هم پیدا می شود ولی وجود و پیدایش آنها را باید شدیدا خطرناک تصور کرد:

•          تغییرات طولانی در نظم و دفع مدفوع یا ادرار

•          هر زخم سطحی که بعد از 10 روز بهبود نیابد.

•          هرنوع خونریزی و هرنوع ترشح غیر طبیعی از سوراخهای طبیعی بدن

•          پیدایش هر توده ای در بدن

•          سوء هضم و اشکال در فرو بردن لقمه

•          تغییرات واضح در شکل و رنگ خالی که قبلا وجود داشته

•          سرفه های مکرر و مزاحم و کلفت شدن صدا.

کاهش وزن بدون توجیه

راههای پیشگیری:

نوع اول-نوع دوم –نوع سوم

•          مبارزه با هر یک از عوامل چهارگانه بالا.

سرطانها بر اثر تماس انسان با عوامل سرطانزای محیطی ایجاد می گردند. بعضی از این عوامل و شرایط سرطانزا آنقدر در « روش زندگی » ما وارد شده اند که در حقیقت قسمتی از فرهنگ ، سنت ، و عادات ما را تشکیل می دهند مانند نحوه لباس پوشیدن ، نوع و نحوه غذاخوردن ، ختنه نکردن و ...

پیشگیری نوع اول:

•          آموزش بهداشت وآموزش علایم هشدار دهنده سرطانها

•          پرهیز از مصرف دخانیات و الکل

•          پاک کردن محیط زندگی و محیط کار از عوامل خطر ساز

•          عدم تماس با موادشیمیایی و سرطانزا

•          رعایت بهداشت فردی وعمومی

•          انجام آزمایشات دوره ای

•          حفاظت از پوست در مقابل اشعه آفتاب

•          واکسیناسیون

پیشگیری نوع دوم:

•          غربالگری

•          ثبت موارد سرطانی

درمان به مواقع

پیشگیری نوع سوم:

•          باز توانی

•          توانبخشی

عوامل مؤثر در بالا بردن سطح سلامتی عبارتند از :

•          آموزش بهداشت

•          تغذیه صحیح

•          بهداشت روان

•          مسکن و محیط کار عاری از مواد و عوامل سرطانزا

•          انجام آزمایشات دوره ای به فواصل کافی

•          واکسیناسیون ( هپاتیت ب )

•          بهسازی محیط ( 80 تا 90 % علت سرطان را عوامل زیست محیطی می دانند)

•          بهداشت فردی

•          عدم تماس با مواد سرطانزا

 

عوامل پیشگیری کننده در سرطان :

•          ویتامین آنتی اکسیدان :

 این ویتامینها شامل بتا کاروتن ، ویتامین E ، و ویتامین C موجود در سبزیجات و میوه جات

•          چای :

 چای ماده ای است که 3/2 جمعیت کره زمین از آن استفاده می کنند که دارای ترکیباتی بنام پلی فنل می باشد. اثرات ضد سرطانی چای در ارتباط با تومورهای متاستاز دهنده به دستگاه گوارش ، غدد پستان ، کبد ، ریه ، پوست ، لوکمیا و ... شناخته شده است.

    مصرف 10 فنجان چای سبز در روز باعث تاخیر در ایجادسرطان پوست می گردد .

•          گوجه فرنگی : اثرات ضد سرطانی گوجه فرنگی در پیشگیری از سرطانهای دهان، دهانه رحم ، سینه ، ریه ، کولون ، پانکراس ، پروستات ، رکتوم و مری شناخته شده است.

•          فیبرها : نقش سبوس گندم در پیشگیری از سرطانها سینه ، کولون شناخته شده است.

•          لوبیای سویا و حبوبات : لوبیای سویا باعث کاهش کلسترول سرم خون و وزن می گردد و در افراد مبتلا به دیابت استفاده می شود. همچنین در سلامتی قلب و عروق تاثیر زیادی دارد .

سبزیجات و غلات و حبوبات در پیشگیری از بعضی سرطانها و بیماریهای کرونر قلب تاثیر بسزائی دارند.

•          شیر :

توصیه های لازم جهت پیشگیری از سرطانها  :

•          رژیم غذائی خود را بر اساس مواد گیاهی که حاوی مقدار زیادی از انواع سبزی ها ، میوه ها، حبوبات و مواد نشاسته ای تصفیه نشده است قرار دهید.

•          از بروز چاقی پیشگیری کنید و از ازدیاد وزن به میزان بیش از Kg 5 بعد از سن بلوغ جلوگیری کنید. چاقی شانس سرطان رحم و سینه در زنان یائسه و سرطان کلیه و روده بزرگ را در هر دو جنس افزایش می دهد.

•          فعالیت بدنی خود را زیاد کنید . اگر در شغل شما فعالیت بدنی کم است هر روز یک ساعت تند راه بروید و یک ساعت در هفته ورزش سنگین ( کوه پیمائی ، شنا، دو ، فوتبال ، بسکتبال) انجام دهید.

•          در تمام طول سال روزانه 400 تا 800 گرم سبزی و میوه مصرف کنید. 

      رژیم غذائی حاوی مقدار زیاد سبزی و میوه از بروز سرطان در نواحی زیر بطور قطعی اثر پیشگیری کننده دارد: دهان و حلق ، مری ، ریه ، معده ( گیاهان خانواده سیر وپیاز ، هویج ، گوجه فرنگی ، مرکبات) روده بزرگ و راست روده ، و احتمالا حنجره ، لوزالمعده ، سینه، مثانه ، کبد ، تخمدان ، رحم ، دهانه رحم ، پروستات ، تیروئید و کلیه .

      نکته مهم در مصرف میوه و سبزی این است که در تمام طول سال مصرف شوند. اثر پیشگیری کننده آنها وابسته به وجود موادی است که به مدت کوتاه در بدن باقی می مانند و کم شدن فصلی مصرف سبزی ها و میوه ها اثر پیشگیری کننده نخواهد داشت .

       سبزیجات دارای برگ سبز ، گوجه فرنگی و مرکبات

      بیش از سایر مواد اثر پیشگیری کننده دارند.

•          روزانه 600 تا 800 گرم غلات و حبوبات مصرف کنید

 ( بصورت تصفیه نشده ) و مصرف قند و شکر را محدود کنید.

   مصرف غلات همراه با سبوس شانس سرطان معده را کم می کند و رژیم غذائی یکنواخت و محدود به غلات تصفیه شده

 ( آرد و برنج سفید) بعلت کمبود مواد مغذی شانس سرطان مری و معده را افزایش می دهد.

•          از مصرف نوشابه های الکلی خودداری کنید. مصرف الکل شانس بروز سرطانهای دهان ، حلق ، حنجره، مری ، کبد و لوزالمعده را بطور قطع افزایش می دهد.

•          مصرف گوشت قرمز را به کمتر از 80 گرم در روز برسانید . مصرف گوشت مرغ و ماهی بر گوشت قرمز ارجحیت دارد. مصرف زیاد گوشت قرمز شانس ابتلاء به سرطانهای روده بزرگ و راست روده و احتمالا لوزالمعده ، سینه ، پروستات و کلیه را افزایش می دهد.

    گوشت قرمز یک منبع مهم چربیهای حیوانی است و این نوع چربیها شانس ابتلا به سرطانهای روده بزرگ ، راست روده ، سینه، رحم و پروستات را افزایش می دهد.

•          مصرف چربی و روغن بخصوص چربیهای حیوانی را محدود کنید . رژیم غذائی پرچربی شانس ابتلا به سرطانهای ریه ، روده بزرگ ، راست روده ، سینه و پروستات را افزایش می دهد.

•          مصرف نمک را به کمتر از 6 گرم در روز محدود کنید. از ادویه گیاهی برای طعم دادن به غذا استفاده کنید. رژیم غذائی پر نمک احتمال بروز سرطان حلق – بینی ( نازو فارنکس) را زیاد می کند . درمورد کودکان مصرف نمک کمتر از 3 گرم به ازای هر 1000 کیلوکالری توصیه می شود.

از مصرف غذاهای کپک زده خودداری کنید و مواد غذائی را طوری نگهداری کنید که با کپک آلوده نشوند. سمهای کپکی در بروز سرطان اولیه کبد نقش دارند

•          مواد غذائی فاسد شدنی را اگر فورا مصرف نمی کنید باید به حالت یخ زده نگهداری کنید.

•          مواد افزودنی مجاز و آلاینده های غذائی اگر در سطح مجاز و تحت کنترل دقیق باشند زیان آور نیستند. ولی مصرف آنها در غلضتهای بالا بخصوص در کشورهای در حال توصعه که کنترل دقیق در این موارد انجام نمی شود خطرناک است . بعضی از مواد آلاینده کشاورزی جزء مواد سرطانزا هستند.

•          از مصرف گوشت هاهی و مرغ سوخته شده خودداری کنید و مصرف گوشت کباب شده بر روی شعله مستقیم آتش را محدود کنید.مصرف زیاد گوشت و ماهی کباب شده شانس ابتلا به سرطان معده و مصرف زیاد گوشت برشته و سرخ شده شانس ابتلا به سرطانهای روده بزرگ و راست روده را  افزایش می دهد. سوزاندن زغال و چوب باعث ایجاد مواد سرطانزا می شود. بهترین روش پخت مواد غذائی آب پز کردن ، بخار پز کردن یا استفاده از میکروویو می باشد.

•          در صورت عدم رعایت نکات ذکر شده قبلی ، مصرف مکملهای غذائی بصورت ویتامین و غیره در پیشگیری از سرطان کمکی نمی کند.

از استعمال توتون وتنباکو چه بصورت جویدن یا دود کردن خودداری کنید. توتون و تنباکو علت عمده سرطان ریه است و یکی از مهمترین علتهای سایر سرطانهای قسمت فوقانی دستگاه تنفسی و گوارشی محسوب می شود. همچنین در بروز سرطانهای لوزالمعده ، دهانه رحم و مثانه هم نقش دارند

  روشهای درمان سرطان:

•          شیمی درمانی

•          پرتو درمانی

•          جراحی وپیوند

•          روان درمانی