سالمندان، جوانان دیروز، گنجینه های امروز

امروزه در دنیا برای اتخاذ رویکرد مناسب با پدیده سالمندی به مسأله "سالمندی پویا" توجه ویژه‌ای می‌شود. اصطلا‌ح سالمندی پویا در اواخر دهه 1990 میلادی توسط سازمان جهانی بهداشت به کار گرفته شد که به نوعی نشان دهنده «سالمندی سالم» است.

سالمندی پویا فرآیند بهینه سازی فرصت‌ها برای سلا‌متی، مشارکت و امنیت به منظور افزایش کیفیت در زندگی افرادی است که به سمت سالمندی می روند.

این مفهوم به افراد فرصت می‌دهد تا به توانایی‌های بالقوه خود پی ببرند و بتوانند سلا‌مت جسمی و روانی داشته باشند و در جامعه مطابق با خواسته‌ها و قابلیت‌های خود مشارکت کنند. در واقع سالمندان از نظر این مفهوم می‌توانند برای دیگران (اعضای خانواده و جامعه) مفید واقع شوند و آنها را یاری دهندو در این دیدگاه استقلا‌ل سالمندان همیشه مد نظر قرار گرفته است.

شاید بتوان این برداشت را نیز از مفهوم سالمندی پویا دریافت کرد که نمی‌توان برای انسان‌ها تاریخ مصرف تعیین کرد.

سالمندی پویا دارای محور های متعددی است که به یاری خدا به تدریج به شرح آنها خواهم پرداخت.

داشتن درآمد مناسب و کافی یکی از مؤلفه‌های اقتصادی سالمندی پویاست. نداشتن درآمد کافی می‌تواند دستیابی سالمندان به مواد غذایی، مسکن و بهداشت و درمان را تحت تأثیر قرار دهد. تشویق برای پس‌انداز داوطلبانه، پرداخت مستمری به سالمندان، حقوق بازنشستگی، پس‌اندازهای اجباری، ایجاد بیمه از کارافتادگی، حمایت از سالمندان هنگام بیماری و مراقبتهای طولا‌نی مدت از راه حل های موجود برای حل این مشکل است.

مؤلفه‌دیگر اقتصادی «شغل» است که باید زمینه مشارکت این افراد در تمام زندگی فراهم شود. فراهم کردن زمینه مشارکت سالمندان تا زمانی که توانایی مشارکت‌های اجتماعی و اقتصادی را دارندو توجه به این نکته که،  رسیدن به سن 60 سالگی نباید مانع این مشارکت‌ها شود. مشارکت سالمندان می‌تواند در توسعه کشور نقش قابل ملا‌حظه‌ای داشته باشد.

 تمرکز صرف روی مشاغل بازار کار رسمی، به نادیده گرفتن کمک ارزشمندی که سالمندان از طریق کار در بخش غیر رسمی (مثل فعالیت‌های خود اشتغالی در مقیاس کوچک و...) و کارهای بدون دستمزدی که در خانه انجام می‌دهند، می‌انجامد.
در اکثر کشورهای پیشرفته سالمندان ماهر به عنوان داوطلب در مدارس، انجمن‌ها، مؤسسه‌های مذهبی، سازمان‌های اقتصادی و بهداشتی فعالیت می‌کنند. کارهای داوطلبانه با افزایش ارتباطات اجتماعی و ارتقای سطح سلا‌مت روانی، برای سالمندان سودمند است و در عین حال جامعه نیز از آن بهره‌مند خواهند شد.

بررسی پژوهشگران "دانشگاه هاروارد" حاکی است فعالیت اجتماعی، با تقویت کردن مهارت های شناختی مغز، باعث سلامت روانی و فیزیکی افراد سالمند می شود.

بنابر این وظیفه ماست که  با مناسب سازی محیط و فراهم کردن زمینه حضور بیشتر سالمندان در فعالیت‌های اجتماعی از انزوای آنها جلوگیری کنیم

مسکن مناسب سالمندان

از جمله مشکلات عمده سالمندان،آسیب های ناشی از زمین خوردن در این گروه است.88%از آسیب های ناشی از زمین خوردن مربوط به افراد بالای 65 سال است، وهرچه شخص مسن تر می شود خطرات ناشی از این آسیب ها بیشتر می شود. زنان مسن بیشتر از مردان مسن در اثر زمین خوردن آسیب می بینند و مرگ و میر ناشی از این رویداد ها در آنها بیشتر است.این آسیب ها معمولا در کسانی که تنها زندگی می کنند بیشتر دیده می شود.سالمندانی که نمی توانند تعادل خود را حفظ کنند یا داروهای متعدد استفاده می کنند و یا از بی خوابی رنج می برند بسیار در معرض خطر زمین خوردن هستند

طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی بیشتر آسیب های ناشی از زمین خوردن در منازل، آسایشگاه ها و محوطه های اطراف آن رخ می دهند، بنابراین باید به این  محل ها بیشتر توجه کرد

از جمله عوامل موثر در پیشگیری از زمین خوردن،  طراحی و شکل منزل سالمند است

*-اجتناب از موانع محیطی وبر طرف کردن آنها

*-ایجاد تغییرات لازم در سطوح پله ها

*-فراهم نمودن محیطی مناسب از نظرشرایط خاص روحی وروانی سالمندان

رعایت نکات زیر در طراحی مسکن سالمندان می توانند به پیشگیری از زمین خوردن در این گروه سنی کمک نماید:

1-       ورودی ساختمان :از ایجاد اختلاف سطح در ورودی اصلی ساختمان جدا باید پرهیزکرد

2-       در صورتی که وجود سطح شیب دارالزامی باشد، حتما از دستگیره های کمکی استفاده شود

3-       برای جبران ضعف دید سالمندان لازم است سطح روشنائی در محیط مسکونی آنها دو برابر محیط های معمولی باشد

4-       کلید های مربوط به چراغ های اتاق بایستی در نزدیکی در ورودی وقبل از وارد شدن به اتاق قرارداده شود

5-       در سالمندان حساسیت به نورخیره کننده در هنگام خروج از فضای داخل بیشتر است وتر جیحا رنگ سفید به کار نرود چون انعکاس زیادی دارد

6-       آشپز خانه سالمند باید غیر لغزنده وتمامی کابینت ها به راحتی در دسترس باشند،ارتفاع بالاترین قفسه بیشتراز160 سانتیمترنباید باشد وارتفاع پایین ترین قفسه نباید از 25 سانتیمترکمتر باشد .فضای کافی برای عبوردر آشپز خانه باید در نظر گرفته شود

7-       سرویس بهداشتی باید به اتاق خواب نزدیک باشد چرا که در طول شب نیاز به توالت در سالمندان بیشتر از افراد عادی است

8-       استفاده از توالت فرنگی در این گروه بسیارتوصیه شده ولی ارتفاع آن نباید از38 سانتیمتر بیشتر باشد ونرده کمکی در هر طرف روی دیوار تعبیه شود

9-       حمام سالمند باید کف غیر لغزنده داشته ودستگیره های کمکی در آن تعبیه شوند

سلامت روان در سالمندان

از مشکلات عمده سالمندان در عصر حاضر مسائل مربوط به سلامت روان این گروه است.تغییرات دوره سالمندی تاثیرات ژرفی بر بهداشت روان این گروه دارد که اگر فرد آمادگی های لازم جهت گذر از این دوره از زندگی را نداشته باشد مشکلات متعددی را به دنبال خواهد داشت.در این میان دیدگاه و نگرش جامعه نیز به همراه حمایت یا عدم حمایت آن بسیار تاثیر گذار است.

اگر چه برخی تغییرات در توانایی های ذهنی سالمندان اجتناب ناپذیرند ، اما اکثر توانایی های ذهنی وروانی مانند دوره جوانی باقی می مانند : هوش تغییر نمی کند توانایی تغییر و انعطاف پذیری برخلاف تصور عمومی دست نخورده باقی می ماند . توانایی یادگیری مطالب جدید هنوز وجود دارد ،‌اگر چه ممکن است نیاز به زمان بیشتری داشته باشد . هنوز می توان از نظر توانایی های ذهنی و شکوفایی جسمانی و احساسی پیشرفت کرد.

براساس دیدگاه روانشناختی , انسانها با پدیده سالمندی برخوردهای مختلفی دارند به طوری که برخی از افراد با آرامش خاطر وضعیت را قبول می کنند. برخی دیگر از برخورد با واقعیت های سالمندی گریزانند و به گونه ای غیرواقع بینانه با آنان برخورد می کنند و سعی می نمایند خود را از آن دور نگه دارند. بعضی دیگر از افراد بصورت پرخاشگرانه و یا احساس نفرت با آن مواجه می شوند. یکی از روانشناسان معتقد است که افراد سالمند به دلیل غیرکارآمد بودن , ضعف تدریجی بدن , از دست دادن دوستان و نزدیکان با مرحله ای به نام مرور زندگی روبرو می شوند به طوری که دائم درحال ارزیابی گذشته خود هستند و خود را بدین وسیله مشغول می کنند.

چند نشانه هشدار دهنده برای مشکلات روانی

*-  احساس نگرانی دائمی

*- ناشادی دائمی به علل ناموجّه

*- از دست دادن آسان تعادل روانی در بیشتر اوقات

 *- بی خوابی مکرر

 *- افسردگی و سرخوشی متناوب بصورت ناتوان کننده

 *- احساس بی علاقگی و تنفّر دائمی نسبت به مردم

 *- آشفتگی زندگی

 *- عدم تحمل دائمی فرزندان

 *- همواره خشمگین و بعد دچار پشیمانی شدن

 *- ترس بی جهت  دائمی

 *-دائما حق را به جانب خود دادن و دیگران را ناحق شمردن

 *-احساس درد و شکایت های بی شمار بدنی که علّتی برای آن پیدا نمیشود

سالمندی و مشکلات تغذیه ای

با افزایش سن همزمان با به وجود آمدن برخی تغییرات در بدن ، رابطه ی ما با غذا به عنوان بخش مهمی از فعالیت روزانه که نیاز بدن مارا به مواد مغذی تامین می کنند دستخوش تغییراتی می شود . ممکن است در جوانی شما بتوانید انرژی لازم برای فعالیت روزانه را از یک غذای آماده تهیه کنید اما در سالمندی توجه به آنچه برای خوردن انتخاب می کنیم ضروری است.

تغذیه سالمندی کلید حفظ فعالیت های ذهنی و جسمی مناسب است .غذا ی مناسب می تواند توانایی مار ا برای داشتن یک سیستم ایمنی خوب  و در نتیجه توانمند شدن برای مبارزه با بیماری ها فراهم کند . به علاوه غذا با تامین انرژی مورد نیار باعث می شود تا ناتوانی های حاصل از افزایش سن در افراد کمتر شود.

 چه مشکلاتی بر سر راه تغذیه مناسب و سالم  افراد سالمند وجود دارد

این مشکلات در سه دسته اصلی طبقه بندی می شوند مشکلات روحی و روانی ،مشکلات مربوط به شرایط زندگی و مشکلات جسمی

 تغییر شرایط زندگی

ممکن است سالمند تنها اشپزی بلد نباشد یا اساسا از آشپزی کردن خوشش نیاید. ممکن است سالمندانی که در آمد کافی ندارند از عهده خرید مواد غذایی مناسب بر نیایند و نتوانند مخارج لازم برای تهیه یک غذای سالم را بپردازند.

 میزان تحرک بدنی

معمولا چه به دلیل افزایش سن و چه به دلیل بروز برخی از بیماری ها توانایی تحرک بدنی در سالمندان کاهش پیدا می کند .در چنین شرایطی تلاش برای تهیه غذا ممکن است به کاری سخت تبدیل شود .

کاهش سوخت و ساز بدن

همرمان با تغییرات ناشی از افزایش سن به ازای هر سال بعد از 40 سالگی سوخت و ساز بدن کم می شود .به همین دلیل اگر همچنان به خوردن غذا به مقداری که قبل از آن و در دوران جوانی عادت داشته اید ادامه دهید اضافه وزن پیدا خواهید کرد . کم شدن تحرک بدنی این اضافه وزن را تشدید می کند .

تغییر ذائقه و اشتها

با بالا رفتن سن حس های بویایی و چشایی ضعیف می شوند . ممکن است شما متوجه سوختن غذا نشوید . ممکن است بوی ماندگی غذا را تشخیص ندهید و در معرض مسمومیت غذایی قرار بگیرید . به علاوه ممکن است به همین علت بیشتر از مقدار مورد نیاز ادویه به غذا اضافه کنید در حالی که نیاز شما به مصرف مثلا نمک در دوران سالمندی بسیار کم شده است.

کم شدن اشتها در دوران سالمندی علت های مختلفی دارد . احساس تنهایی و افسردگی باعث بی میلی نسبت به غذا می شود . عوارض جانبی بعضی از دارو ها که برای بیماری های خود استفاده می کنید می تواند علت دیگری برای کاهش اشتهای شما باشد . ممکن است شما طعم غذای رژیمی را که باید استفاده کنید دوست نداشته باشید .به همین دلیل رغبتی برای مصرف آن نداشته باشید .

مشکل در هضم غذا :

به دلیل تغییرات دستگاه گوارش معمولا ترشح اسید معده کاهش پیدا می کند . کاهش اسید معده هضم و جذب بعضی از ویتامین ها و املاح مهم را با مشکل روبرو می کند و ممکن است شما به کمبود آنها مبتلا شوید . ویتامین هایی مثل ویتامین B6 و B12  و اسید فولیک از این گروه هستند . این ویتامین ها در تامین انرژی و حفظ هوشیاری ذهنی ، تامین سلامت سیستم گردش خون و تقویت حافظه نقش اساسی دارند.

 عوامل روانی

 عوامل روحی و روانی مثل تنهایی و افسردگی بر تغذیه شما اثر می گذارند . در بعضی از افراد این مشکلات باعث نخوردن غذا و در بعضی باعث پر خوری می شود . اگر فشارروحی از این بابت احساس می کنید با یک متخصص مشورت کنید.

  توصیه های تغذیه ای برای تغذیه مناسب سالمندان

 اگر به علت مشکلات دندانی و دهانی نمی توانید بجوید به جای میوه های تازه از آب میوه و میوه نرم شده، کمپوت ،پالوده سیب، هلو و گلابی و به جای سبزی های خام از آب سبزیجات (آب هویج) و سبزی های پخته و له شدهاستفاده کنید .به جای  گوشت، گوشت چرخ کرده، تخم مرغ، شیر، پنیر، ماست و غذاهایی که با شیر درست می شوند انتخاب های راحت تری برای خوردن هستند

به جای نان های ضخیم و غیر قابل جویدن که خوردنشان برای شما سخت است از غلات پخته مانند خوراک لوبیا یا غلات، برنج، کلوچه های نرم و نان لواش استفاده کنید . ترید کردن نان در غذاهای مایع را دیگری برای استفاده از این نان هاست.

برگرداندن غذا از معده ،گاز زیاد معده و دیگر مشکلات معده ممکن است که سبب شود از مصرف برخی مواد غذایی امتناع کنید. این خودداری سبب محرومیت شما از برخی مواد مغذی مانند ویتامین ها، کلسیم، فیبر و پروتئین می شود.

ممکن است شما مشکلاتی در خرید مواد غذایی داشته باشید. شاید نمی توانید رانندگی کنید و یا قادر به پیاده روی و یا ایستادن به مدت طولانی نباشید.بهتر است از مغازه های محله خود بخواهید که سفارش هایتان را به منزل بیاورند. برخی از سوپر مارکت ها سرویس رایگان دارند و برخی بابت این سرویس هزینه ای دریافت می کنند. ممکن است برخی رابطین بهداشت یا افرادی در محله داوطلب کمک در تهیه مواد غذایی برای شما باشند می توانید از مغازه های محل خود دریافتن این افراد و تهیه مواد غذایی خود کمک بگیرید. می توانید از اعضای خانواده و یا همسایگان خود بخواهید برای شما خرید کند و یا گاهی ازبعضی شرکت های خدماتی کارگرانی را به مدت چند ساعت استخدام کنید تا کارهایتان را انجام دهند و برای شما خرید کنند.

اگر نمی توانید آشپزی کنید ممکن است برای طبخ غذا با مشکلاتی مواجه شوید

مثلا" بلند کردن ظروف استیل، قابلمه و ماهی تابه و ایستادن به مدت طولانی حین آشپزی برایتان دشوار باشد.راه حل این است که برای آشپزی از دستگاه پخت سریع مانند زودپز استفاده کنید. البته بهترین روش پخت غذا برای شما بخارپز کردن و آب پز کردن است.غذای خــود را به صورت گروهی تهیه و میل کنید تا از مشارکت دیگران نیز در تهیه غذا بهره مند شوید.زندگی در نزدیکی فرزندان و آشنایان سبب می شود از کمک آنان در تهیه غذا سود ببرید.

احساس تنهایی در سالمندان خود می تواند عاملی برای بی اشتهایی آن ها باشد. و حتی این حس تنهایی مانع می شود تا تنها فقط برای خودتان آشپزی کنید. شاید غذاها به نظر شما تنها خیلی بی مزه و یا حتی بدمزه باشند. این مسئله ممکن است به علت استفاده از داروهایی که مصرف می کنید رخ دهد و یا یک مشکل طبیعی به علت بالا رفتن سن و کم شدن حساسیت ذائقه شما باشد. برای حل این مشکل تا حد امکان غذا را درکنار اعضای خانواده و یا دوستان خود صرف کنید. گروهی را با سایر دوستان سالمند خود تشکیل دهید وغذای خود را به شکل دوره ای در کنار هم صرف کنید.با پزشک خود در مورد داروهایتان مشورت کنید تا در صورت تاثیر آن ها بر روی اشتها، داروها را تغییر دهد.با افزودن انواع ادویه جات، چاشنی های گیاهی و آب لیمو به غذایتان، طعم غذا را مطلوب تر تا اشتهایتان برای غذا تحریک شود.

اگر مشکلات مالی در خرید مواد غذایی با کیفیت بالا موجب می شود شما با مشکلات تغذیه ای مواجه شوی،برای مقابله ، غذاهای ارزان از جانشین های هر گروه اصلی از مواد غذایی تهیه نمایید. مثلا" از کوپن های سهمیه ای به منظور تهیه مواد غذایی بهره ببرید  یا در برخی از موارد با توجه به وضعیت سلامت خود از تخم مرغ به جای گوشت استفاده کنید.

به جای خرید میوه های گران قیمت ،میوه های ارزان تری را که اغلب در بازار میوه موجود است خریداری نمایید. حتی اگر اندازه میوه کوچک باشد حاوی همان ویتامین ها و املاحی است که انواع درشت دارد.